Anna Zakrzewska i Tomasz Filiks: Staramy się wykorzystywać telewizję do popularyzacji sztuki współczesnej

Kuba Wajdzik: Na antenie TVP Kultura pojawił się cykl edukacyjny „Rzecz Polska” o najważniejszych dokonaniach krajowego designu. Skąd pomysł aby na stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości sięgnąć po taki właśnie temat?
Anna Zakrzewska, Tomasz Filiks: Obydwoje studiowaliśmy historię sztuki. Od początku naszej współpracy z TVP Kultura staramy się wykorzystywać medium telewizyjne do popularyzacji sztuki współczesnej, która bardzo często budzi kontrowersje i nieporozumienia, co przede wszystkim wynika z braku edukacji plastycznej. Dlatego za pomocą filmów i programów o sztuce staramy się pokazywać ile ukrytych znaczeń, kontekstów i opowieści o świecie mają sobie dzieła sztuki. Kiedy kilka lat temu zaczęliśmy prace nad cyklem „Którędy po sztukę” - przewodniku po kolekcjach najważniejszych polskich muzeów, naturalnym jego rozwinięciem jest cykl o designie. Pomysł spodobał się TVP Kultura, która szukała formatu opowiadającego o polskim wzornictwie. Dyrektor Barbara Schabowska namówiła na współpracę Instytut Adama Mickiewicza i dzięki finansowemu wsparciu IAM-u przystąpiliśmy do realizacji. Cykl wpisuje się w obchody Stulecia Niepodległości - jednak wyróżnia się podejściem do tego jubileuszu: to nie ludzie i wydarzenia są tu w centrum naszego zainteresowania, a właśnie przedmioty. Opowiadamy o stu latach polskiego wzornictwa, zaczynając od roku 1918 i projektu klocków dla dzieci autorstwa Zofii Stryjeńskiej.

KW: Tematy dotyczące designu są popularne dopiero od kilku lat. Czy polski design wciąż jest niedoceniony?
A.Z, T.F: Polskie wzornictwo staje się modne. Z jednej strony mamy świetnych nowych projektantów, tworzących na rynek krajowy i zagraniczny. Rzeczy autorstwa Oskara Zięty, Tomka Rygalika czy Malwiny Konopackiej są naszymi eksportowymi hitami. Dziś obserwujemy również ogromne zainteresowanie jakim cieszą się projekty vintage - szczególnie te z okresu PRLu. O ile nikogo nie dziwiło kiedyś zbieranie wyrobów Art Deco, to rzeczy powstałe w poprzednim ustroju przez lata wyrzucano na śmietnik. Teraz doceniamy ich świetne formy, dostrzegamy różnice jaką robiło w projekcie użycie, np. litego drewna. Przykładem takiego spektakularnego powrotu jest fotel 366 Józefa Chierowskiego. Kiedyś podstawowy model w robotniczym mieszkaniu, produkowany w przemysłowych ilościach, a dziś, po renowacji, ozdoba hipsterskiego wnętrza.

KW: W jaki sposób zostały wybrane tematy do cyklu?
A.Z, T.F: Początek realizacji programu zbiegł się z otwarciem stałej Galerii Wzornictwa Polskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie, które również bardzo pomogło nam w realizacji programu. Pozwolono nam zajrzeć do niedostępnych na ogół dla publiczności pracowni konserwatorskich oraz udostępniło większość obiektów, które mogliśmy sfilmować. Mieliśmy możliwość pokazać ich każdy detal, perfekcyjne i nowatorskie wykonanie. Kształt ostatecznej listy przedmiotów pojawiających się w programie został stworzony we współpracy z jedna ze współkuratorek wystawy - Anną Magą.
Każdy z odcinków opowiada o jednym przedmiocie - przedmiot jest tu głównym bohaterem programu. Opowiadając o nim chcemy przypomnieć postaci ważnych i często zapomnianych projektantów. Na przykład Julia Keilowa wybitna projektantka przedwojenna, której projekty zdobywały międzynarodowe nagrody. W kraju wyrazem uznania było powierzenie jej przygotowania zastawy na statek MS Piłsudski. Oczywiście projekty jej autorstwa pojawiały się na wystawach, było kilka artykułów na jej temat, ale wciąż jest to mało znana szerokiej publiczności twórczyni.
Zależy nam również na tym, żeby wybrany przedmiot zawierał wycinek polskiej historii. Odcinek o skuterze Osa opowiada również o Polsce w okresie odwilży, z kolei System Lamp Art to czasy rodzącej się Solidarności. 

KW: Czy przy realizacji cyklu odkryliście Państwo rzeczy o których nie mieliście pojęcia?
A.Z, T.F: Na pewno zaskoczyła nas skala popularności wielu projektów i projektantów. Gra Hodowla Zwierzątek wymyślona podczas wojny przez wybitnego matematyka Karola Borsuka dziś w nieco zmodyfikowanej wersji znana jako Superfarmer, sprzedała się w ponad milionie egzemplarzy i cieszy się nieustającą popularnością nie tylko w Polsce, ale i na świecie .
Projektant Systemu Lamp Art Tomasz Rudkiewicz, który zaczynał w warunkach gospodarki socjalistycznej i jak mówi „rozświetlał szary komunizm”, jest laureatem wielu nagród, również międzynarodowych i do dziś jego lampy cieszą się dużym zainteresowaniem. 
Zaprojektowany przez świeżo upieczonych absolwentów wzornictwa w latach 90. czajnik, który nota bene projektanci nazwali na cześć popularnego wtedy serialu „Dynastia”, symbolu naszych aspiracji w czasach transformacji – imieniem jego głównej bohaterki Crystal, do dziś jest produkowany i sprzedawany. Choć na ogół tego typu wyroby mają dużo krótsze życie.
Podobnie jest z wieszakiem Seven autorstwa Tomka Rygalika sprzedawanym i produkowanym w polskiej fabryce od kilkunastu lat, także na rynki zagraniczne.

KW: Jak długo powstała cykl?
A.Z, T.F: Program powstawał w ekspresowym tempie, ale widz raczej tego nie dostrzeże, bo w ciągu tych kilku miesięcy wykonaliśmy gigantyczną pracę. Cykl ma charakter edukacyjny, dlatego nie ma tu miejsca na pustosłowie - żeby ułożyć dwunastominutową historię, potrzebowaliśmy zgromadzić kilka godzin materiału. Nagraliśmy ponad 30 wywiadów z kuratorami, historykami sztuki, projektantami. Za naszymi przedmiotami jeździliśmy po całej Polsce odwiedzając fabryki, gdzie powstają, czy dokumentując miejsca, gdzie wciąż są eksponowane.

KW: Kto znalazł się w zespole produkcji cyklu?
A.Z, T.F: My odpowiadaliśmy za scenariusz i reżyserie. Producentem kreatywnym jest Anna Gawlita (Kijora Film, .in.. „Opera o Polsce”, „Casa Blanca” i „Pałac”). Autorem zdjęć i montażystą (obok Maćka Walentowskiego – „Ucho Wewnętrzne”, ”Otwarcie”) jest Tomasz Wolski, jako operator nagrodzony m.in. Złotą Żabą na Festiwalu Camerimage za film „Lekarze”. Za czołówkę odpowiada warszawskie studio graficzne Full Metal Jacket, twórcą animacji jest znany autor komiksów i filmów animowanych Marcin Podolec z Yellow Tapir Films, natomiast rysunki techniczne wykonał architekt Szymon Kalinowski. Muzykę komponował Bartosz Kruczyński (znany z formacji Ptaki, jego ostatnia płyta to „Baltic Beat"). Naszym producentem po stronie TVP jest Magdalena Osiak.

KW: Przybliżmy jeszcze kulisy realizacji serialu. Produkcja kręcona była przy użyciu nowych technologii…
A.Z, T.F: Staraliśmy się przede wszystkim, aby każdy element programu wyróżniał się dbałością o formę. Dlatego do współpracy zaprosiliśmy tak wielu cenionych polskich twórców. Zaangażowanie Kijora Film pozwoliło nam używać najnowocześniejszy sprzęt.
Całość materiału została zrealizowana w jakości 4K, w logarytmicznych krzywych gamma, co pozwoliło nam na uzyskanie obrazu o dużej rozpiętości tonalnej. Wykorzystaliśmy kamery Alexa Mini, Sony FS7 oraz poręczne i małe stabilizatory obrazu typu gimbal, do których instalowaliśmy aparaty Sony A7sII. Tę nowoczesną technologię połączyliśmy z jasnymi i niedoskonałymi starymi radzieckimi obiektywami, dzięki czemu zminimalizowaliśmy cyfrowy charakter obrazu i uzyskaliśmy większą jego szlachetność. Całość naszego sprzętu, łącznie z ledowymi lampami, była na tyle kompaktowa, że realizacja zdjęć w ciasnych pomieszczeniach, np. w przyczepie kampingowej, nie sprawiała większych problemów. Oczywiście samo filmowanie przedmiotów odbyło się w warunkach studyjnych, gdzie dodatkowo użyliśmy kawaletu - obrotowej platformy.
Było dla nas jednak ważne żeby mówiąc o pięknych przedmiotach, pokazywać je w sposób atrakcyjny.

KW: Cykl składa się z 10 odcinków. Będą następne?
A.Z, T.F: W założeniu cykl ma się składać ze 100 odcinków. Finalna lista przedmiotów-bohaterów ma tworzyć stuletnie kalendarium polskiego designu. Oczywiście cel ten będzie możliwy do zrealizowania, tylko jeśli uda nam się pozyskać fundusze na kolejne sezony. Nasz koproducent - Instytut Adama Mickiewicza - intensywnie pracuje nad jego dystrybucją międzynarodową. Mamy już listy intencyjne od telewizji wszystkich krajów grupy wyszehradzkiej, zainteresowanych emisją cyklu. Ale to nie wszystko - IAM, który jest ambasadorem polskiego wzornictwa za granicą, ma względem tego cyklu jeszcze wiele planów, których jednak na tym etapie nie możemy zdradzać. Na razie zapraszamy na premierowe odcinki w każdą niedzielę o 16:50 do TVP Kultura .

KW: Dziękuję za rozmowę.

Anna Zakrzewska studiowała Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne oraz Historię Sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Jest współautorką filmu dokumentalnego o Alinie Szapocznikow "Każde dotknięcie zostawia ślad"" oraz kilkunastu filmów i reportaży o najważniejszych polskich artystach. W 2011 r. film o legendarnym duecie artystycznym KwieKulik - zrealizowany razem z Joanną Turowicz , otrzymał wyróżnienie na Krakowskim Festiwalu Filmowym. Jej filmy były prezentowane na festiwalach oraz w galeriach sztuki współczesnej w Polsce i za granicą. Od kilku lat razem z Tomaszem Filiksem współtworzy dla TVP Kultura programy Videofan i Którędy po sztukę.

Tomasz Filiks jest absolwentem Instytutu Kultury Polskiej UW i Uniwersytetu Autonoma w Madrycie. Staż Dyplomatyczny odbył w Instytucie Polskim w Madrycie. Od 2006 r. redaktor TVP Kultura odpowiedzialny za Sztuki Wizualne. Jest pomysłodawcą kilku serii telewizyjnych, w tym „Którędy po sztukę”. Wspólnie z Anną Zakrzewską realizuje programy: „Videofan”, „Którędy po sztukę” i „Rzecz Polska”.